KAKO SE DANAS ŽIVI U PRESTONICI DUŠANOVOG CARSTVA: Srpski grad u kome se ne govori srpski! ISTORIJA PRIZRENA

Kosovska skupština 17. maja usvojila je zakon o glavnom gradu Kosova – Prištini, i istovremeno proglasila Prizren istorijskim glavnim gradom. Budući da Kosovo još nije država u punom smislu te reči, između ostalog nije ni članica UN, mora se primetiti da je određivanje čak dve prestonice – „prave“ i „istorijske“ – bio preambiciozan potez. I da je proglašenje „istorijske prestonice“ – dnevnopolitički potez.

Imaju li Srbi zbog toga pravo da se ljute?
Imaju, naravno, mada je za ljutnju sada kasno. Mnogo više imaju razloga da žale… Da žale za svim onim spomenicima istorije i kulture koji su sada u Prizrenu ostali. A spomenika i te kako ima: do dana današnjeg ostalo je predanje da je u Prizrenu „bilo crkava koliko je u godini dana“, a i putopisci Prizren nazivaju „carskim gradom“.

Da se zna

Ovo se zna: u Vizantiji je Prizren sedište hrišćanske episkopije; u doba kralja Milutina, najznačajnije je trgovačko mesto u Srbiji; za vladavine cara Dušana, povremeno je prestonica carevine… Milutin je u ovom gradu podigao crkvu Bogorodicu Ljevišku (1307), a Dušan manastir Svetih arhangela (1352)… Tu je, u Arhangelima, i sahranjen.

Pod Turke pada 1450. i neke. Oni dižu turbeta, medrese i džamije, između ostalih i Sinan-pašinu džamiju (1615) od kamena iz porušenih Svetih arhangela.

U 19. veku opet doživljava procvat. Zna se da je 1868. godine u Prizrenu živelo više od 40.000 stanovnika, i da su njegove zanatlije bile čuvene po umeću. Turci daju veća prava nacionalnim manjinama, pa je 1871. godine počeo da izlazi list Prizren na srpskom i turskom jeziku, a osnovana je i Bogoslovsko-učiteljska škola kao zadužbina uglednog prizrenskog trgovca Sime Andrejevića Igumanova. To je bila prva srednja škola na srpskom jeziku u celom Turskom carstvu.

Od balkanskih ratova, od 1913. grad je opet u sastavu Srbije, a kad se 1918. formira Jugoslavija, Srbi hrle u Beograd i druge velike gradove zbog boljih škola i boljih plata, Turci se sele u Tursku jer to više nije njihovo carstvo, a Albanci se naseljavaju u Prizren. Godine 1981. oni imaju apsolutnu većinu, a Srba ima 12.000, da bi 1999. godine svi Srbi pobegli iz grada, a njihove kuće su zapaljene. Paljevine i rušenja ponovljeni su u martu 2004, kad stradaju Sveti arhangeli, Saborna crkva i Crkva Bogorodice Ljeviške.
Svi pod pratnjom

Krajem prve decenije ovog veka petnaestak porodica, većinom staračkih domaćinstava, vratilo se u domove obnovljene novcem evropskih država. Počela je obnova Svetih arhangela, u Sabornu crkvu Svetog Đorđa vratio se sveštenik s porodicom, a obnovljen je i rad Bogoslovije, u kojoj živi 55 učenika iz cele Srbije i deset profesora. Kad neki đak mora u grad, prati ga profesor, u pratnji idu i na službu božju u crkvu, inače ne napuštaju ograđeno dvorište, koje čuva policija… Istini za volju, ove mere su samo „za svaku slučaj“, jer Prizren je opet tolerantan grad.

Potpisnik ovog teksta pitao je jednom tamošnjeg Albanca da li govori srpski.
– Kakav bih ja bio Prizrenac kad ne bih znao srpski – uzvratio je uz osmeh.

Problem je samo to što srpski u Prizrenu sada može da govori samo s gostima…

Momčilo Petrović

„Istorijska prestonica Kosova“

ZAŠTO JE PRIZREN VAŽAN ALBANCIMA

 

Uoči početka Berlinskog kongresa 1878. godine, na kojem su iscrtane granice država u Evropi, a Srbija dobila nezavisnost, u Prizrenu su se 10. juna okupili predstavnici svih krajeva u kojima su živeli Albanci: iz Skadra, Podgorice, Sjenice, Priština, Skoplja i tako dalje… Cilj ovog skupa, nazvanog Prizrenska liga, bio je da preko Austrougarske od Kongresa zatraže da se svi Albanci nađu u jednoj, svojoj, državi. Kongres nije udovoljio njihovim željama, a Bizmark je rekao: „Poznato mi je da postoji neko albansko pleme, ali mi nije poznata teritorija koja bi iziskivala stvaranje nezavisne Albanije.“

 

 

Neki spomenici u „albanskoj istorijskoj prestonici“

 

Kaljaja – vizantijska tvrđava iznad grada, dozidana za vreme cara Dušana

 

Bogorodica Ljeviška – u gradu Manastirski kompleks Sveti arhangeli – udaljen 3 km od Prizrena

 

Crkva Svetog Spasa – na brdu iznad Prizrena

 

Crkva Svetog Nikole – u samom centru Prizrena

 

Crkva Svete nedelje – u podgrađu Kaljaje

 

Saborna Crkva Svetog Đorđa – u samom centru Prizrena

 

Crkva Svetih vrača i Svetog Tome – u naselju Potkaljaja

 

Crkva Svete Bogorodice – katolička crkva